Scandinavische messen
Inhoud
Inleiding
Scandinavische messen zijn het product van een lange traditie. Tegenwoordig zijn het moderne producten die niet alleen functioneel zijn en met de nieuwste technieken vervaardigd, maar ook kenmerken hebben van een eeuwenoude Noordse traditie. Scandinavië is geografisch gezien het gebied dat overeenkomt met het Scandinavisch Schiereiland. Dit komt in Finland, Zweden en Noorwegen mooi bij elkaar in het Scandinavisch Hoogland. Deze drie landen hebben ieder een heel eigen stijl en traditie als het gaat om messen.
Het is in Scandinavië een eer een mes als cadeau te krijgen. Het oeroude idee om een werktuig te geven waarmee je hout kunt bewerken, voedsel kunt klaarmaken en je eventueel kunt verdedigen, impliceert dat de gever zich bekommert om degene aan wie het mes gegeven wordt. Kinderen leren al op heel jonge leeftijd om met een mes om te gaan.
Op onze reis door Lapland in de zomer van 2017 waarbij wij deze drie landen bezochten, maakten we kennis met Scandinavische messen. Wij werden getroffen door hun eenvoud en schoonheid. De messen passen helemaal in het beeld van de Scandinaviërs. Niet al te fijn besnaard, weinig pretenties en koude drukte en… voor alle spullen geldt: het moet betrouwbaar, degelijk zijn en een mooi design hebben.
Al snel hierna werden de eerste modellen opgenomen in onze webwinkel. Want dit past helemaal bij ons .
Wat onderscheidt Scandinavische messen? Goede vraag. Het eerste dat opvalt is dat de meeste Scandinavische messen een heft van berkenhout hebben. De berk groeit volop in Noord Europa en is goed te bewerken en ziet er ook nog eens mooi uit. Verder wordt er vaak (rendier)gewei, bot of ander lokaal hout in verwerkt. De meeste Scandinavische messen hebben een rechte rug (straight back) en een clip point. Dit is goed te zien in onderstaande traditionele Puukko uit Finland.
Martiini Jaarmes 2017 – tradionele Puukko
De meeste Scandinavische messen hebben een zogenaamd ‘scandi geslepen’ slijphoek (‘grind’ in het Engels), dat wil zeggen dat het mes in een hoek van in de regel minder dan 25o wordt geslepen. Dit maakt het mes heel dun en dus vlijmscherp en zeer geschikt voor allround outdoor toepassingen als bushcraft, vissen en de jacht. En, natuurlijk voor het bereiden van je potje. De dunne punt maakt het het mes minder geschikt voor het zware hak en wrikwerk, zoals het kloven van hout voor je vuur. Een groot voordeel van de scandi slijphoek is dat je het mes heel makkelijk zelf kunt slijpen met behulp van een slijpsteen. Je hoeft niet het hele web en Youtube af te speuren hoe je de juiste slijphoek moet vasthouden. Je legt gewoon het mes op de slijphoek op de slijpsteen en je hebt automatisch de goede slijphoek te pakken.
Diverse slijphoeken (grinds)
Een Scandinavisch mes hoort traditioneel in een leren schede met een lusje die aan de broekriem wordt gedragen wordt. Hier zie je ook een verschil met bijvoorbeeld de Verenigde Staten, dat ook een rijke ‘messencultuur’ heeft. De wijze waarop men daar de outdoor en tactical messen draagt, lijkt veelal meer op het dragen van een wapen in een holster. Een kwestie van historie en cultuur waar de een zijn oorsprong vindt in het veroveren en ontginnen van het Wilde Westen en het andere in de woodcraft, jacht en visserij van de eerste Noordse volken.
Typische schede voor een Finse Puukko
Finland: land van de Sami en de Puukko
De Puukko mag met recht de stamvader of oermoeder van de Scandinavische messen genoemd worden. Ik weet niet of Puukko een mannelijk of vrouwelijk woord is. Zo goed als iedere ontwerper van Scandinavische messen is geïnspireerd door dit model, dat door de vroege Sami of Samen volk is ontworpen. Een deel van Sami leefde traditioneel die nomadisch de rendierkudden volgden in hun voedseltrek. Andere Sami leefden van de visserij (vooral Noorwegen). In Lapland zijn de meeste Sami nu visser, landbouwer of ondernemer. Een enkeling leeft nog nomadisch, en dat voor een deel van het jaar. De traditionele Sami tent, de lavvu zie je nu vooral langs de weg met souvenirs. Zeker de moeite waard om eens binnen te stappen voor een kop soep, koffie of een souvenir als je in het Hoge Noorden bent.
De Puukko is in de Noord Europese landen een veel gezien gebruiksvoorwerp. De Puukko wordt gebruikt bij outdoor activiteiten, de jacht, visserij en het bereiden van voedsel. In Finland is het sinds 1977 verboden om scherpe voorwerpen te dragen in de openbare ruimte. Hierdoor is de Puukko grotendeels uit het straatbeeld verdwenen. Wat wij begrepen wordt er niet heel strikt op gehandhaafd. In Lapland ligt dat sowieso wel anders en is het niet ongebruikelijk om boodschappen te doen met jet Puukko aan je riem. Zeker als je in je outdoorpakkie loopt, zal niemand zich daar aan storen. Dit geldt voor de publieke ruimte. In de natuur en op wandelingen heb je natuurlijk altijd je mes bij je.
De markt voor Puukko’s wordt in Finland gedomineerd door het merk Martiini. Martiini maakt sinds 1928 messen die op de Sami tradities zijn gebaseerd. Ze worden letterlijk overal verkocht. Zelfs als je bij de kerstman in Rovaniemie op bezoek gaat (waar ze om hoek worden gemaakt). Martiini messen zijn betaalbaar en hebben alles in zich dat een Scandinavisch mes moet hebben. De kwaliteit van het staal is in de regel wat minder, dat vergt wat meer onderhoud maar maakt ze niet minder mooi of bruikbaar. Een van onze favorieten is het standaard Martiini outdoormes die in twee lengtes is te krijgen.
Martiini Lynx
Een minder bekend merk in Finland is Kauhavan Puukkopaja. De grote inspiratiebron voor deze producent is het tradionele Sami mes. de Puuko. Kauhavan Puukkopaja is een Fins familiebedrijf dat in 1995 is opgericht. Ontwerper, eigenaar is Matti Koski. Alle messen worden grotendeels met de hand vervaardigd. Er wordt veel zorg besteed aan de afwerking, in de details kun je de hand van de meester zien. In Nederland zijn de messen van Kauhavan Puukkopaja niet veel verkrijgbaar. Kauhavan Puukkopaja maakt Puuko’s met handvatten van curly birch, met soms afwerking met rendierhoorn of leer.
Kauhavan 601 60 HT (lemmet 6 cm)
Kauhavan 1102 120 (handvat van leer)
Sinds juli 2019 werken wij samen met Knifemaker.fi. is Mikko Takkala. Mikko komt uit een familie die al sinds generaties lang ambachtelijk messen maakt. De messen worden volledig met de hand gemaakt van hoogwaardige materialen. Carbon en roestvrij staal, leer van natuurlijk gestorven dieren en berk dat hij zelf selecteert uit eigen bos. Pronkstuk is de Traditionele Ilmajoki Puuko, met ‘hooded sheath’ een mes dat al sinds ca 1800 in het dorpje Ilmajoki wordt gemaakt.
Traditionele Ilmajoki puukko
Ander volledig handgemaakte modellen zijn een speciaal jachtmes en een vismes. Het is ook mogelijk om een gepersonaliseerd Scandinavisch mes te laten maken. Neem contact op voor de mogelijkheden.
Zweden: land van Morakniv
Zweden is vooral bekend van de messen van Morakniv. Mora is een bepaalde stijl wat betreft messen. Zeg maar, de Zweedse Puukko die gemaakt worden in het Mora district. Morakniv maakt naast de gangbare Mora met handvat van berk ook veel andere modellen met kunststof handvat en schedes. Marokniv messen zijn in de regel heel betaalbaar en doen het uitstekend in praktijktesten. Onze favoriet is natuurlijk de classic 1 en 2. Met rood berken handvat, van oorsprong een timmerman’s werktuig, wordt het nu wereldwijd gebruikt bij een heel scala aan outdooractiviteiten. Een wereldberoemd, zeg maar iconisch mes. En… zoals ze bij ons zeggen – ” hij kost geen drol”. Ondanks de prijsstelling van Morakniv worden de messen tot op de dag grotendeels met de hand gemaakt.
Mora classic
Morakniv is ook bekend onder bushcrafters vooral bekend om de excellente houtsnij messen die ontworpen zijn door Erik Frost. Er is een hele serie houtsnij messen van Morakniv. De messen zijn van gelamineerd staal. Hoogwaardig en keihard Sandvick staal tussen twee laagjes zachter staal. Dit maakt het mogelijk om met veel kracht met het mes te werken. Het meest allround model is de Woodcarving 106.
Morakniv woodcarving 106
In deze blogpost willen we ook de Hultafors OK1 niet ongenoemd laten. Hultafors is een Zweedse gereedschapmaker die ook messen maakt. Met de OK1 hebben ze een heel degelijk outdoormes gemaakt. Keihard en geschikt voor het wat zwaardere werk en dit voor een heel bescheiden prijsje. Niet met het gangbare berken handvat, maar het sterke Polypropeen kunststof.
Hultafors OK1
In een blog over Scandinavische messen mag het merk Fällkniven niet ontbreken. Fällkniven maakt zeer hoogwaardige messen van het beste staal. Keerzijde is dat ze heel prijzig zijn. Wij hebben ze als Natuurgadgets.nl nog niet in het assortiment. Dat gaat in de toekomst zeker veranderen. Geïnteresseerd in een Fällkniven? We kunnen ze wel leveren op bestelling.
Noorwegen: land van de vikings
Wat veel mensen niet weten is dat de Vikingen niet alleen plunderaars waren die Europa afstruinden op zoek naar buit. Het was een complete cultuur waar ook plaats was voor ambachtswerk, landbouw en veeteelt. Vikingen waren bedreven in het bewerken van ijzer; in (strijd) bijlen, zwaarden en ook in messen. Messen uit Noorwegen worden meestal in de Scandinavische stijl gemaakt. De schede aan het lusje, berkenhouten handvat, relatief korte lemmeten. Wat het Noorse mes onderscheidt, is het oog voor detail en de afwerking. Er wordt hier net wat meer aandacht aan besteed, zonder de uitbundigheid die je bij Martiini soms ziet. De Noor is rijk, houdt van de natuur en van mooie spullen. Dat zie je terug. De messen uit Noorwegen zijn in de regel wel duurder dan de andere Scandinavische messen. Noren zijn trots op hun messen en dragen ze vaak zichtbaar.
Vikingen Langhaus op de Lofoten in Noorwegen
Twee mooie Noorse merken zijn Helle en Brusletto. Brusletto uit de stad Geilo bij de Hardangervidda bracht in 1961 de Hunter op de markt. Inmiddels zijn er 1.3 miljoen exemplaren van de Brusletto Hunter verkocht en is het een wereldberoemd en iconisch mes geworden. Je zou kunnen zeggen de Buck Folding Hunter 110 van het Hoge Noorden. Net als andere Brusletto messen met de hand gemaakt met een scherp oog voor detail.
Brusletto Hunter
Een bekend mes van Helle is de Helle Harding. Een prachtig mes van gelamineerd hoogwaardig staal. Vlijmscherp en door de drie lagen ook extra sterk. Het handvat is stijlvol afgewerkt met berken- en eikenhout. Ook Helle vervaardigt de messen grotendeels met de hand. Er is er niet een hetzelfde.
Helle Harding
Zelf ben ik een groot fan van de Helle Harmoni. Ingetogen, stijlvol en heel mooi. Net als de Harding is de Harmoni van drie lagen gelamineerd staal. Ligt heerlijk in je hand and ‘for live’.
Helle Harmoni
Scandinavische messen worden steeds populairder, perfect voor het allround outdoor werk. Niet Scandinavische merken kopiëren steeds vaker de stijl. Maar dit zullen nooit echt Scandinavische messen worden, simpelweg omdat het gevoel ontbreekt. In Scandinavie zeggen ze niet voor niets: “a knifeless man is a lifeless man”
Klik hier voor al onze Scandinavische messen op een rijtje
Een erg prettige manier om kennissen maken met deze Scandinavische messen. Ik hoop deze zomer vanuit de Eemshaven naar Noorwegen te varen. Ik moet me nog wel verdiepen in de regels mbt tot het meenemen van messen. Door een douanecontrole in Harwich (Engeland) moest ik mijn zakmes inleveren. Ik heb een prachtig mooi zakmes bij jullie teruggekocht, een Buck 110 Hunter Chairman.
Heerlijk om te lezen…. Ben nu in totaal 74 keer in Noorwegen geweest en heb er veel over geschreven voor de sportvisbladen. Ik zou zo graag een gebruikt Sami mes willen hebben in zo’n half leren/benen schede. Zou iemand hier weten hoe ik hier aan zou kunnen komen Voor mijn verzameling.
Als je precies aangeeft wat je zoekt, met een plaatje graag. Dan wil ik onze contacten in Finland wel vragen of ze het voor je kunnen vinden. Groet, Henk
Prettig te lezen tekst. Geeft goede info.
Wij gaan eerste week oktober een kijkje nemen in Mora en Gränsfors. Nog even zoeken naar een mooi gelegen stugs.
`wat een leuke enthousiaste en makkelijk leesbare recentie.
Volgende week start ik samen met mijn vrouw in een Volvo op leeftijd een trip door Zweden, Finland, Noorwegen en ga in Zweden Gränsfors bezoeken en in Noorwegen Helle voor het met eigen ogen zien hoe men goede bijlen en messen maakt.
Na het lezen van de recentie heb ik er nog meer zin in!!
Hartelijk dank voor je compliment, Willem! Heel veel plezier in het Hoge Noorden. Misschien zijn onze posts over de Hardangervidda of de Berk (met een knipoog) en beren spotten in Finland ook interessant voor jullie.