Walvissen kijken op de Azoren

In juli 2015 verbleven wij twee weken op de Azoren (San Miguel en Pico). In deze blogpost onze ervaringen en tips als je walvissen wilt kijken op de Azoren. Zonder twijfel de leukste activiteit van de archipel.

Walvissen

Walvisachtigen (Cetacea) kun je grofweg in twee groepen indelen. De eerste groep zijn de tandwalvissen, deze hebben tanden en jagen actief op prooien, zoals vissen, octopussen en andere zeedieren. Hiertoe behoren alle dofijnachtigen en ook de enorme potvis. De tweede groep, de baleinwalvissen, bezitten geen tanden, maar hebben grote baleinplaten in de bovenkaak. De balein is een soort zeef, waarmee de walvis voedsel uit het water filtert. Het principe is simpel, de walvis neemt grote hoeveelheden zeewater in en perst dat vervolgens door de balein weer naar buiten. Het zeeplankton blijft achter en is het voedsel van de walvis. Zeeplankton bestaat uit kleine organismen, zoals bijvoorbeeld krill en andere diertjes die zich niet zelf verplaatsten maar meegevoerd worden door de zeestromingen. Afhankelijk van de soort walvis en zijn formaat kan een balein wel tot 3,5 meter lang zijn. Een volwassen blauwe vinvis (die tot 30 meter kan worden) heeft wel tot 6000 kg per dag aan zeeplankton en visjes nodig.

Walvissen behoren tot de zeezoogdieren. Zeezoogdieren zijn eigenlijk landdieren die 55 miljoen geleden weer teruggegaan zijn naar het water. Zeezoogdieren zijn niet verwant aan vissen. Nijlpaarden staan waarschijnlijk het dichtst bij walvissen in de evolutie. Walvissen en dolfijnen onderscheiden zich van vissen doordat ze levende jongen ter wereld brengen die met moedermelk gezoogd worden. Verder moeten walvisachtigen geregeld naar de oppervlakte om te ademen omdat kieuwen om zuurstof uit het water te halen ontbreken. Een ander in het oog springend verschil is dat de staart bij zeezoogdieren plat lig en bij vissen rechtop.

Geluiden

Veel walvissen maken gebruik van onderwatergeluiden en communiceren zo met elkaar. Ook zijn er walvissen, zoals de potvis, die gebruik maken van echolocatie. Dat lijkt wel wat op dat van de vleermuis. Een potvis kan wel tot meer dan 3000 meter onder water duiken. Daar is het pikdonker. Om toch zijn prooi te kunnen vangen zendt de potvis een geluid uit. Door de weerkaatsing bepaalt de potvis wat het is en de afstand.

Bedreigingen

De mens is van oudsher de grootste vijand van de walvis. Het had niet veel gescheeld of we hadden ze volledig uitgeroeid. Gelukkig is er nu een verbod, al vangt Japan er wel erg veel voor ‘wetenschappelijke doeleinden’. Andere bedreigingen zijn stukken plastic die de potvis voor octopussen aanziet (of beter: aanhoort) en botsingen met de intensieve scheepvaart op de wereldzeeën.

Walvissen kijken op de Azoren

Azoren

De Azoren bestaan uit negen eilanden, ruim 1700 km uit de Portugese kust. De oostelijke groep bestaat uit San Miguel (het grootste eiland) en San Maria. De centrale groep uit Pico, Terceira, San Jorge, Faial, San Jorge en Graciosa. Blijft nog over de westelijke groep die uit Flores en Corves bestaat. De Azoren zijn als het ware boven het wateroppervlak rijzende toppen van een onderzees berglandschap. De Azoren liggen op een geologisch plateau waar de Euraziatische, Afrikaanse en Amerikaanse continentale platen bij elkaar komen. Dit maakt het gebied heel bijzonder, een uniek deel van de oceaan met zijn kustlijnen, waterdieptes en samenspel van stromingen. Hierdoor vormt het een voedselrijk gebied voor veel zeeleven. De Azoren liggen op de trekroute van veel grote walvissen. De potvis en een aantal dolfijnsoorten zijn residentieel, d.w.z. het hele jaar rond in de buurt. Om de Azoren zijn bijna 30 van de 80 soorten walvissen en dolfijnen te spotten.

De beste plek

Op veel eilanden van de Azoren zijn bedrijfjes actief die aan whalewatching doen. De commerciële walvisvangst heeft (in de meeste gevallen) plaatsgemaakt voor een diervriendelijke en ecologisch verantwoorde manier van toerisme. Het viel ons op dat er heel serieus en duurzaam mee wordt omgegaan.

De beste kansen op een ‘meet en greet’ met een walvis zijn op de eilanden Pico en Faial. Daar wordt aan de zuidkant uitgevaren met goede kansen. Zo ligt de kans op een ontmoeting met een potvis hier tussen de 85 en 90%. In San Miguel is dat volgens de bedrijven 65%. Op Pico zeggen ze dat het in San Miguel in werkelijkheid lager ligt, namelijk 45%. Ik kan niet zeggen wie er gelijk heeft. Onze eigen ervaring komt hiermee wel overeen. Overigens komen dolfijnen overal zo talrijk voor, dat het wel heel gek moet gaan wil je niet een van de rond de Azoren voorkomende soorten zult tegenkomen. Niettemin blijft het de natuur; je weet nooit van te voren wat je zult zien, zelfs of je überhaupt iets zult zien. De betere bedrijven hebben overigens uitkijkposten bemenst die met een radioverbinding in contact staan met de boot of hebben speciale apparatuur aan boord waarmee ze de ultrasone geluiden van walvissen kunnen opvangen om ze zo te kunnen localiseren.

Hoe te gaan?

In principe zijn er drie mogelijk om het water op te gaan.

Zodiac

Een Zodiac is een supersnelle rubberboot. Je zit dicht bij het water in een klein gezelschap (10 plekken). Je zit als het ware op een bok. Je voelt, vooral bij onstuimig weer, de klappen op de golven heel goed. Met een beetje wind blijf je niet droog. Het is wel de leukste en avontuurlijkste manier (maar dat vinden wij).

Glasvezelboot

Een beetje luxer dan de Zodiac. Je blijft met een beetje geluk droog onder het luifeltje bij regen en je hebt minder ‘last’ van opspattend water. Als je kleinere kinderen bij je hebt, een hekel hebt aan een nat pak of bang bent zeeziek te worden in de Zodiac, dan kies je voor de glasvezelboot.

Catamaran of grotere boot

Creative commons licentie. Fotograaf Bradjward

Als je niet meer zo goed ter been bent of je hebt het niet zo op kleine bootjes, dan kies je voor de Catamaran of een groter boot. Er kunnen meer mensen op en met een beetje geluk doen ze de kantine open voor een consumptie. Je staat verder van de dieren af en hebt dus wel wat minder de ‘walvisbeleving’ dan in een kleinere boot. Voordeel kan zijn dat het bedrijf een vergunning heeft om verder van de kust te gaan, dit wordt alleen aan grotere boten verleend.

Onze eigen ervaringen met walvissen kijken op de Azoren

Welke soorten komen er voor op de Azoren?

Door zijn unieke ligging, voedselrijke wateren en intercontinentale stromingen zijn De Azoren een van de beste plekken ter wereld om walvissen te spotten. Maar liefst een kleine 30 soorten van de 80 zijn rond de Azoren te spotten, zij met verschillende kansen. We hebben een overzicht samengesteld van alle soorten, wanneer ze te zien zijn en wat de kans is. Dit overzicht hebben we gebaseerd op boekwerken, ervaringen van anderen en statistieken die bedrijven bijhouden over hun excursies. Het overzicht omvat 3 A4’tje. Klik op onderstaand plaatje om het geheel te bekijken of te downloaden (pdf).

Klik om alle pagina’s te bekijken of te downloaden (pdf)

San Miguel

Onze vakantie in juli 2015 zijn we gestart met een verblijf van vier nachten op San Miguel. Voor walvissen kijken op San Miguel moet je in de hoofdstad Ponta Delgada zijn. Er zijn in in Ponta Delgada meerdere bedrijven actief die je rond de haven (Marina) kunt vinden. Voor ons kwamen twee bedrijven  in aanmerking en dat waren Futurismo en Picos de Aventura.  Futurismo doet aan whalewatching en andere outdooractiviteiten op vijf van de negen eilanden van de Azoren. Picos de Aventura is wat kleiner, maar biedt eveneens andere buitensportactiviteiten aan. Wij kozen voor Picos de Aventura omdat Futurismo alleen met glasvezelboten de zee op ging op het door gewenste tijdstip. Wij zijn van de Zodiac. Het concept bij Picos de Aventura (en bij de meeste anderen) is als volgt: de excursie begint met een briefing over walvissen en een uitleg over de tocht. Vervolgens ga je de zee op. Naast de schipper ging er een afgestudeerde marinebioloog (waarom klinkt het engelse Marine Biologist zoveel beter??) mee die uitleg gaf over de dieren die je tegenkomt. Je bent in totaal zo’n drie uur onder de pannen voor € 55,- per persoon (peil zomer 2015). Het weer was best aardig, wel redelijk wat wind en golven. Daar hadden we vooral op de terugweg de vruchten van; geen droge draad meer aan het lijf ondanks de van directiewege verstrekte poncho’s.

We hebben op deze trip in totaal twee groepen dolfijnen gezien die er wel zin in hadden.

Eerst een groep van 20-30 dieren gewone dolfijn (Delphinus delphis) die een tijdje rond de boot bleven zwemmen. De gewone dolfijn is een algemeen voorkomende soort en een stuk kleiner dan de meeste andere soorten. Heel gewoon is hij ook weer niet; er zwemmen prachtig geel gebandeerde dieren tussen. Het is een vrolijke Frans die als er mensen in de buurt zijn, graag wat capriolen uithaalt.

De tweede soort die wij tegenkwamen was een vrij grote groep Tuimelaars (Tursiops truncatus), bij de (iets) ouderen onder ons wel bekend als Flipper. Hij heet in het Nederlands niet voor niets ‘Tuimelaar’. Het is een waar genot om ze een tijdje te mogen meemaken. Overigens bieden beide bedrijven ook ‘swimming with dolphins’ aan. Je krijgt dan een wetsuit aan en springt het water in als er een groep dolfijn gevonden wordt die wel meewerken. Zwemmen met dolfijnen is aan strikte wettelijke regels gebonden, de dieren mogen nergens toe gedwongen worden en aanraken is uit den boze. Dus hangend aan de vin van Flipper het onrecht op zee bestrijden is er niet bij. We gingen blij weer terug naar kant, maar toch was er heel in de verte in een uithoek van het brein een heel klein dompertje: we hadden geen walvis gezien…….

Pico

Na San Miguel togen wij naar Pico. Pico is een klein vulkanisch eiland met prominent aanwezig de imposante gelijknamige vulkaan. We hebben de klim naar het bovenste puntje gemaakt. Prachtige en onvergetelijke ervaring. We hebben het geweten; drie dagen spierpijn. Pico staat bekend om de walvisvangst. Tot het verbod in 1987 ving men daar met kleine bootjes en harpoenen potvissen. Wat ik er van begreep een hachelijke zaak, waarbij wel eens een eilander om het leven kwam. Waar het om te doen was, was de olie die in het hoofd van de potvis zit en die het dier gebruikt voor zijn systeem van echolocatie. Je moet weten dat je een flinke middenklasser in het hoofd van de potvis zou kunnen parkeren, dus daar gaat wel wat in. De olie werd gebruikt om lampen te laten branden. Verder deden ze, van wat ik er van begreep, niet zoveel met de dode potvis. Behalve dan wat kunstsnijwerk van potvis-ivoor en soms iets met de botten. Eeuwig zonde van zo’n prachtig dier.

We kwamen op vrijdag aan in Pico en direct de volgende dag op walvisjacht. Op Pico moet je dan in het plaatsje Lajes do Pico zijn aan de zuidkust. De verhuurster van ons huisje adviseerde Espaço Talassa. Reserveren wel gewenst, want ze zijn populair. Espaço Talassa’s eigenaar Serge (Fransman)  is na 1987 op Pico als eerste begonnen met het commercieel uitbaten van het walvissen kijken.

De bewuste zaterdag reden we in dichte mist naar Lajes. Veel kilometers zijn het niet, maar een uur ben je zo kwijt. De werkwijze van Espaço Talassa is als volgt. De trip begint ook hier met een briefing. De briefing is overigens van aanzienlijk beter niveau dan die in San Miguel. Tijdens de briefing die een half uur duurt zit een medewerker van Espaço Talassa de zee af te turen, op dezelfde uitkijkpost die 1987 voor de vangst werd gebruikt. Aan het einde van de briefing belt de uitkijker de bevindingen door en wordt bekend gemaakt wat er mogelijk te zien valt. Pas op dit moment bepaal je of je meegaat, je laat omboeken naar een andere datum dan wel je geld terug wilt. Deze bewuste zaterdag is het er niet van gekomen. Na een paar keer uitstellen werd besloten om helemaal niet uit te varen vanwege het slechte zicht. We hebben meteen omgeboekt naar dinsdag.

Op de bewuste dinsdag was het weer perfect. Zonnetje, weinig wind.  Maar na de briefing wel de mededeling dat er niets op zee was waargenomen. Omboeken zat er niet in, er was pas de volgende vrijdag een plek voor ons en dan waren we al weer op San Miguel. Ik schoot meteen in een depressie, het verlangen om een walvis te zien was immers ongekend groot. Eega Bea is van nature wat positiever ingesteld en had er toch wel ‘een goed gevoel bij’. In het verleden had ik wel eens wat vaker naar haar ‘goede gevoel of beter ‘geen goed gevoel’  mogen luisteren. Dus we besloten te gaan, als er uiteindelijk alleen dolfijnen te zien zouden zijn, ook goed. Is ook genieten. Waar hebben we het over!

Het goede gevoel bleek helemaal juist. Maar liefst vier (!) potvissen, gevlekte dolfijnen, Sowerby’s beaked whale (spitssnuitdolfijn) – een zeldzaamheid omdat ze erg schuw zijn, gewone dolfijnen, een onechte caretschildpad (Caretta caretta). Ook dreef er nog ergens een Portugees oorlogsschip, dit is een gevaarlijke kwal met tentakels van minstens 10 meter lang. Daar wil je niet door geprikt worden.

Verder zijn er op veel plekken geelsnavel stormvogels te zien. Een soort die alleen op de Azoren voorkomt.

We waren al ruim drie uur onderweg en al weer op weg naar de haven toen de boot ineens keerde en in volle vaart terug de zee op ging. De uitkijkert had een vinvis gespot en wij kregen die nog als toetje opgediend. Wat een fantastisch bedrijf! Hart voor de dieren en voor de toerist. Na afloop krijg je nog een drankje aangeboden en neemt de bioloog (meestal biologe) de dieren die gezien zijn nog even door. Wij waren € 64,- per persoon kwijt. Wel iets duurder dan op San Miguel maar de meerprijs dubbel en dwars waard.

Eigenaar Serge compenseert de CO2 uitstoot door op het vasteland van Portugal bomen aan te planten.

Hieronder een foto-impressie van deze trip.

Walvissen kijken op de Azoren is zonder twijfel de mooiste activiteit die je kunt doen. En dan moet je weten dat er nog veel meer te doen en te zien is voor de natuurliefhebber.

Laten we alles doen om deze prachtige dieren te beschermen. Als je ze een keer in het echt gezien hebt, ben je verkocht.

Van plan om op de Azoren of ergens anders walvissen te spotten? Je gaat niet zonder de prachtige KNNV gids Zeezoogdieren van Europa.

Heb je ook walvissen gespot op de Azoren (of ergens anders) of ga je nog. Wij vinden het leuk als je je reactie achterlaat.