Het Sterrenbeeld orion

In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel.  Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de belangrijkste bezienswaardigheden van dit prachtige sterrenbeeld langs.

 Orion de jager

Het sterrenbeeld Orion is vanaf november t/m maart goed zichtbaar, dat wil zeggen na 22.00 uur boven de horizon. Kijk naar het Zuiden en je kunt hem niet missen. De maanden januari en februari zijn het best. Orion is de jager die met zijn knots op het punt staat Taurus de stier, die vlak voor hem staat, te lijf te gaan. Achter hem zit zijn grote hond Canis Major. Zijn riem wordt gevormd door drie sterren op een rijtje. In zijn zwaard zit de Orionnevel, waarin jong heldere, blauwwitte sterren doorprikken.

Betelgeuze

We beginnen onze tour door het sterrenbeeld Orion bij Betelgeuze. Betelgeuze vind je makkelijk linksboven in het sterrenbeeld. Het is die heldere oranje ster. Betelgeuze is een superreus die als hij in ons zonnestelsel zou staan tot Jupiter kan reiken. De naam Betelgeuze komt uit het Arabisch en betekent waarschijnlijk ‘hand van de reus’, dit is later abusievelijk vertaalt in ‘oksel van de reus’. Overigens hebben we de meeste namen van sterren te danken aan de Arabieren.

Betelgeuze is de alfa ster (α Orionis) van het sterrenbeeld, dat wil zeggen de helderste. Betelgeuze is aan het eind van zijn leven, daarom heeft hij een oranje kleur.  Hij zwelt enorm op en zal binnenkort exploderen en een ‘supernova’ worden. Als dit gebeurt zal er een ster aan de hemel staan die vele malen helderder zal zijn dan Venus en het licht van de volle maan zal benaderen. Overigens is ‘binnenkort’  in astronomische termen een relatief begrip, het kan nog wel tienduizenden jaren duren. Heel misschien maken we het nog mee in ons leven.

Het licht van Betelgeuze doet er 600 jaar over om de aarde bereiken, dat is 5.6764.000.000.000.000.000 km. En dan te bedenken dat astronomen Betelgeuze ‘relatief dichtbij’  vinden staan. Zo ‘dichtbij’ staat Betelgeuze dat het de enige ster is waarvan astronomen het oppervlakte kunnen bestuderen, dat dan weer wel.

Laatste weetje: Betelgeuze is een ‘veranderlijke ster’. Dat wil zeggen dat hij in helderheid wisselt. Dus de ene keer helderder dan de andere. De schommelingen van Betelgeuze duren 200 tot 400 dagen.

Eind december 2019 verschijnt het bericht dat Betelgeuze flink is afgenomen in helderheid. Dit kan heel goed een voorbode zijn dat de ster ontploft en een supernova wordt. Dan zou het de helderste ster aan de hemel worden, helderder dan de maan en ook overdag goed zichtbaar.

Rigel

Rechts onderin naar het westen vind je de ster Rigel. Rigel is een stralende blauwwitte superreus, die naar schatting 900 lichtjaar ver weg staat (dus 1,5x de afstand van Betelgeuze, pak de rekenmachine er maar even bij ;-) ). Zijn lichtkracht is 57.000x sterker dan onze zon. Sterren die blauwwit zijn, zijn jonge sterren. Ook dit is weer relatief; Rigel is 10 miljoen jaar oud (ter vergelijking; onze Zon is 4,5 miljard jaar). Rigel is de tweede ster van Orion (Orionis β) en is een dubbelster. Hij heeft twee begeleiders, die je met het blote oog niet kunt zien. Rigel betekent in het Arabisch iets van ‘ voet van de reus’ .

De riem van Orion

De riem van Orion is het karakteristieke rijtje van drie sterren. Mintaka, Alnilam en Alnitak. De twee buitenste zijn dubbelsterren, je kunt dit met een telescoop van 100 mm of groter zien. Bij Alnitak staat de bekende Paardekop nevel. Voor de amateur astronoom een uitdaging, want het is een dichte, zwarte wolk van stof en gas die geen licht uitstraalt. We laten het hierbij, want dit is een tour met het blote oog.

Orionnevel

Je pakt de middelste ster van de riem van Orion en gaat loodrecht naar beneden. Je komt dan bij de sterren die het zwaard van Orion vormen. Als het buiten voldoende donker is, zoek anders een zo donker mogelijke plek op, zie je een diffuus pluizig vlekje, midden in het zwaard. Dit is de Orionnevel. Een van de weinige nevels die je met het blote oog kunt zien. Kijk er eens naar met een verrekijker en je zit tientallen keren meer details, met een telescoop is het een van makkelijkste en grootste attracties voor de sterrenkijker. Met iedere vergroting laat hij nieuwe spannende details zien. Hij staat tussen de 1600 en 1900 lichtjaren van ons af.

De Orionnevel is een enorme gloeiende gaswolk van 30 lichtjaar doorsnee.  In de wolk vliegt het gas alle kanten uit door gebieden waarin nieuwe sterren ontstaan. Nieuwe sterren ontstaan door het langdurig samenklonteren van (gas) deeltjes, maar dit is een heel ander onderwerp. De Orionnevel wordt ook wel de ‘sterrenkraamkamer’ van Orion genoemd, omdat er zoveel nieuw sterren in ontstaan.

Even buiten Orion

Als je nog niet zo bekend bent met de sterrenhemel en je wilt je publiek na bovenstaande uitleg nog even laten zien dat je kennis echt wel wat  verder reikt dan Orion alleen, maak dan de volgende twee korte uitstapjes. We gaan uit van de riem van Orion. Trek een denkbeeldige lijn naar boven (westen) en je komt bij een heldere oranje ster, dat is de Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (α Taurus). Aldebaran betekent ‘oog van de stier’. Trek de lijn nog wat verder door en je komt bij de Pleiaden, een sterrenhoop, ook wel zevengesternte genoemd. Zevengesternte, omdat je met het blote oog  zeven sterren kunt onderscheiden (met een verrekijker of telescoop vele malen meer).

Vervolgens trek je de lijn vanuit de riem naar beneden door en je komt bij een heel heldere ster, die Sirius heet (we kennen Sirius Zwart natuurlijk nog van de boeken van Harry Potter). Sirius is de α ster van het sterrenbeeld Hond en de helderste ster van de nachtelijke sterrenhemel.

Orion bekijken

Orion is een heel dankbaar object om te bekijken. Je kunt dat al heel goed doen met een verrekijker. Als je hier wat meer over wilt weten lees dan ons blog over sterren kijken met een verrekijker. Waar ook een tip over Orion in staat. Voor kinderen is het ook een dankbaar en gemakkelijk te herkennen object, dat ook goed te bekijken valt met een telescoop voor een kind. Of als volwassene met een Maksutov telescoop.