Vogeltrek en wintergasten

Vogeltrek in volle gang – kijk omhoog, er gebeurt iets bijzonders

De herfst is het seizoen waarin de vogeltrek in volle beweging komt. Terwijl bomen verkleuren en de lucht kouder wordt, trekken miljoenen vogels door en over Nederland. De zomergasten vertrekken naar warmere gebieden, andere komen juist uit het noorden om de winter hier door te brengen. De vogeltrek is een jaarlijks terugkerend, wereldwijd natuurverschijnsel dat zich afspeelt boven onze hoofden, vaak zonder dat we erbij stilstaan.

Wat verstaan we onder vogeltrek?

De vogeltrek is het periodiek verplaatsen van vogels tussen broedgebieden en overwinteringsgebieden. In noordelijke gebieden wordt het in de winter simpelweg te koud en voedselarm. Veel soorten vertrekken daarom richting het zuiden. Sommige leggen korte afstanden af, andere vliegen duizenden kilometers, soms helemaal naar Afrika.

Hoe vinden trekvogels hun weg?

Tijdens de vogeltrek gebruiken vogels meerdere systemen tegelijk om te navigeren. Overdag oriënteren ze zich op de zon en herkenningspunten in het landschap, zoals rivieren en kustlijnen. ’s Nachts kunnen veel soorten navigeren aan de hand van de sterrenhemel. Daarnaast voelen veel vogels het aardmagnetisch veld, alsof ze een ingebouwd kompas hebben. Bij oudere vogels speelt ervaring een belangrijke rol. Zo ontstaat een flexibel, veerkrachtig systeem waarmee vogels onderweg kunnen bijsturen.

Wintergasten: waarom komen ze juist hierheen?

De Keep

Naast vogels die vertrekken, komen er ook veel vogels naar Nederland om hier te overwinteren. Deze noemen we wintergasten. Ze broeden vaak in Scandinavië of Rusland, waar het in de winter te koud is en het voedsel vrijwel verdwijnt. In Nederland zijn de winters over het algemeen zachter en is voedsel beter beschikbaar. Weilanden, uiterwaarden, bosranden, parken en zelfs tuinen kunnen belangrijke plekken worden voor deze wintergasten.

Voorbeelden van herkenbare wintergasten:

• koperwieken en kramsvogels, vaak in bessenstruiken
• keep, familie van de vink, met een warm oranje borstbandje
• goudhaantje, onooglijk klein maar druk in beweging
• grote groepen ganzen in graslanden en akkers

Het goudhaantje is een wintergast

Zodra je weet dat je naar wintergasten kijkt, kijk je plotseling met een ander soort aandacht.

Ganzen: reizigers én blijvers

Kolganzen, brandganzen en grauwe ganzen in weiland

Ganzen vormen een duidelijk zichtbaar deel van de vogeltrek. Kolganzen en brandganzen arriveren in grote aantallen als wintergasten. Tegelijkertijd zijn grauwe ganzen, die vroeger zelf trokken, tegenwoordig steeds vaker jaarrond in Nederland aanwezig. Mildere winters en voldoende voedsel hebben de noodzaak tot trekken voor een deel van deze populatie veranderd. De vogeltrek laat hiermee zien dat vogels flexibel reageren op veranderingen in klimaat en landschap.

Roodborstjes: het grote misverstand

Het aardig ogende roodborstje kan heel agressief zijn naar soortgenoten als het gaat om het winnen of verdedigen van zijn territorium

Veel mensen denken dat het roodborstje een echte standvogel is die het hele jaar in dezelfde tuin woont. Maar het verhaal is subtieler. Een groot deel van de Nederlandse roodborstjes trekt in de herfst naar zuidelijkere gebieden, waar de winter minder streng is en het aanbod aan insecten iets langer aanhoudt. Tegelijkertijd komen er roodborstjes uit Scandinavië en Rusland juist naar Nederland om hier te overwinteren. In zachte jaren overlappen die twee groepen zelfs een tijdje. En dat gaat niet altijd harmonieus. Roodborstjes zijn namelijk uitgesproken territoriaal. Als er twee exemplaren in dezelfde heg terechtkomen, wordt er flink gestreden om wie de baas is. Het kan allemaal erg vriendelijk ogen, zo’n klein, rond vogeltje met een warme oranje borst, maar achter dat uiterlijk schuilt een pittig karakter.Waar wij de herfst zien als een overgang, is het voor het roodborstje gewoon serieuze gebiedspolitiek.

Waar kun je de vogeltrek goed beleven?

Waarnemingen door andere vogelaars zijn een handige manier om gericht op pad te gaan. Op https://waarneming.nl kun je dagelijks bekijken welke vogels bij jou in de buurt zijn gezien. Voor rustige observatieplekken kun je kijken op https://vogelkijkhut.nl, waar vogelhutten en recente waarnemingen overzichtelijk zijn weergegeven.

Kraanvogels: een bijzonder moment in het najaar

Kraanvogel in vlucht

De kraanvogel is een indrukwekkende verschijning tijdens de vogeltrek. Grote groepen trekken in V-formatie over Nederland en kondigen zichzelf vaak van ver aan met hun opvallende roep. Via de Kraanvogelradar kun je live volgen waar ze vliegen:

https://www.sensingclues.org/craneradar

Wie zich inschrijft voor de meldingen ontvangt een bericht wanneer er kans is dat ze over jouw regio trekken. Dat maakt het kijken naar kraanvogels tot een spannend seizoensmoment.

Veel zangvogels hebben te maken met voedselmismatch

Bij veel insectenetende zangvogels speelt een ander probleem. Door klimaatverandering warmt de lente eerder op dan voorheen. Daardoor komt de piek van rupsen en insecten (het belangrijkste voedsel voor jongen) eerder in het voorjaar. Wanneer trekvogels op basis van instinct en daglengte nog volgens de “oude timing” terugkeren, komen ze te laat aan. Er zijn dan minder insecten beschikbaar en de jongen krijgen minder voedsel. Dit fenomeen wordt voedselmismatch genoemd en heeft gevolgen voor het broedsucces van verschillende soorten.

De grutto: onze eigen wereldreiziger

Onze Nationale Vogel de grutto

De grutto is niet voor niets de Nationale Vogel van Nederland. Ongeveer 85 procent van de wereldpopulatie broedt in ons land. De soort is nauw verbonden met het open, bloemrijke grasland. Na het broedseizoen trekt de grutto naar Zuid-Europa en West-Afrika. Onderweg en in de wintergebieden krijgt de grutto te maken met verlies van leefgebied door landbouw en waterbeheer, en in enkele regio’s in Zuidwest-Europa bestaat er nog steeds jacht op trekvogels zoals steltlopers. De regels verschillen per regio en zijn onderwerp van voortdurende discussie. Samen met veranderingen in leefgebied maakt dit de toekomst van de grutto kwetsbaar.

Praktische tips voor het beleven van de vogeltrek en wintergasten

• Neem een verrekijker mee; een compacte 8x of 10x voldoet uitstekend.
• Ga eens vroeg op pad, rond zonsopgang is er vaak veel beweging.
• Let op geluid; veel trekvogels hoor je eerder dan dat je ze ziet.
• Check actuele waarnemingen als startpunt voor een wandeling.
• En kijk vooral regelmatig omhoog.

Nog meer meer beleving?

Genieten van de vogeltrek doe je natuurlijk met een verrekijker van Natuurgadgets.nl. Kijk hier voor al onze verrekijkers of bel voor een advies 026-2060099. Langskomen in Wolfheze kan ook als je wat modellen wilt uitproberen. Boek hier een afspraak of bel ons.

De KNNV Veldgids Vogeltrek in beeld helpt je om 120 soorten trekvogels te herkennen aan de hand van hun vliegbeeld.