Klein hoefblad (Tussilago farfara)

Klein hoefblad is een echte pionier. Als één van de eersten in bloei in maart of april (in een zachte winter al in februari). Klein hoefblad is ook een van de eerste planten op nieuw land of pas bewerkte bermen en hellingen. Als de grond ook nog een beetje leemhoudend is, is het helemaal top. Klein hoefblad heeft een lichte voorkeur voor enigszins vochtiger biotopen, bijvoorbeeld oevers en taluds. Groeit graag in tussen het gras en andere lage beplanting.

Door de vroege bloei met een grote kans op nog (flinke) nachtvorst is het een verstandige strategie van de plant om eerst te bloeien en dan pas de kwetsbare bladeren te ontwikkelen. Planten die eerst bloeien en dan pas blad vormen, noemen we ‘naaktbloeiers’.

Samen met speenkruid, krokussen, sneeuwklokjes, wilgenkatjes en nog wat anderen vervult Klein hoefblad een belangrijke rol om de eerste insecten van voedsel te voorzien. Vooral verschillende solitaire bijtjes en de vroege hommel koninginnen hebben baat bij deze eerste bloeiers. In ruil voor de nectar die deze insecten nodig hebben om te vliegen en de voortplanting te regelen, brengen de insecten het stuifmeel van de ene naar de andere bloem.

Beschrijving

Klein hoefblad is een vaste plant uit de Composietenfamilie of Asteracea. Het is een van de (twee) omvangrijkste plantenfamilies (wedijvert met de orchideeën familie). Wereldwijd zo’n 25.000 soorten. In de tropen zijn dat ook bomen en lianen. In veel delen van de wereld behoort circa 10% van de autochtone planten tot de asterachtigen. Enkele bekende soorten zijn magrieten, zonnebloemen, dahlia’s en de vele variaties asters. Asteracea is afgeleid van een grieks woord dat ‘ster’ betekent. 

De bladeren lijken qua vorm wel wat op hoeven van koeien of paarden. Ze verschijnen na de bloei. In het najaar vormen zich in de oksel van de bladeren de knoppen voor de bloeistengels van het volgend jaar. Klein hoefblad vormt lange wortelstokken en vermeerdert zich door het zaad dat door de wind wordt verspreid, net als dat van paardebloemen.

Als je naar de foto van de bloem kijkt dan zie je in het hart van de bloem de mannelijke buisbloemen, deze bevatten nectar om insecten te lokken. Vlak daarom heen staan de fragiel vrouwelijke lintbloemen. De lintbloemen bevatten een vruchtbeginsel en hebben twee stempels. Ze bevatten geen nectar. De stempels moeten met mannelijk stuifmeel bevrucht worden. Als er een mannelijke en vrouwelijk bloeiwijze in een bloem optreedt heet dat ‘eenhuizig’. Om beide bloeiwijzen staan de ‘omwindselblaadjes’ mooi in één rij.

Klein hoefblad heeft verschillende strategieën om zich voort te planten. In de eerste plaats is er de bestuiving door insecten. Ze brengen het stuifmeel van plant naar plant in hun zoektocht naar nectar. Maar het klimaat in Nederland is erg wisselend. Als het een nat en koud voorjaar is, dat ook nog langer duurt dan normaal, is de kans groot dat de bloem is uitgebloeid voordat de bestuiving heeft plaatsgevonden. Daarom is er ook een andere strategie, namelijk de wind. De wind verspreidt het stuifmeel en waait op andere bloemen. En als dat ook niet wat wordt dan is er altijd nog de optie van zelfbestuiving. Het zit allemaal dicht genoeg bij elkaar. Verder vermeerdert Klein hoefblad zich door de wortelstokken, die tot meters lang kunnen groeien. De wortelstok kan tot een meter diep in de grond gevonden worden. Dit maakt Klein hoefblad uiterst geschikt om in ruigtes te overleven en uit te breiden.

Klein hoefblad komt in het grootste deel van Europa voor (niet in de Arctische gebieden) en grote delen van West- en Midden-Azië. Ook te vinden op sommige plekken in Noord-Afrika. In Zuid- en Noord-Amerika is Klein hoefblad in sommige gebieden aangeplant.

Medicinale werking van Klein hoefblad

De Romeinen kenden al de hoestwerende werking van Klein hoefblad. Het heeft er zijn wetenschappelijk naam aan te danken. Tussilago betekent in het Latijn iets in de trant van ‘de hoest verdrijven’. In Klein hoefblad zijn werkzame bestanddelen aangetroffen die dit bevestigen. Er zijn toepassingen bekend die helpen bij bronchitis, kriebelhoest, long- en keelproblemen.

Klein hoefblad is als medicinale plant echter niet onomstreden. Alle delen van de plant bevatten stoffen die in te hoge doses en/of langdurig gebruik tot leverbeschadiging en kanker kunnen leiden. Voorstanders wijzen er op dat deze bestanddelen ook in reguliere medicijnen voorkomen.

Als zelfmedicatie zou ik er maar liever niet aan beginnen.

Sowieso moeten we kritisch blijven kijken naar het al te gemakkelijk gebruiken van geneeskrachtige planten. De discussie is in volle gang. Klik hier voor een kritische blik.

Tips

Meer weten over de bijzonder wereld van planten en bloemen?

Nieuwe plantengids voor onderweg

Welke bloem is dat?